Gamification en gezondheid: hoe een app drempels wegneemt om meer te bewegen
Comon ging in gesprek Maya en Stéphanie, twee onderzoekers aan de UGent, over hun samenwerking aan een project om mensen aan het bewegen te krijgen. Ze combineren hun expertise in gezondheidswetenschappen en computerwetenschappen om een gepersonaliseerde app te ontwikkelen die mensen helpt actieplannen te maken en vol te houden. Maya Braun (Ghent Health Psychology Lab) richt zich op het overbruggen van de kloof tussen willen en daadwerkelijk bewegen door middel van op maat gemaakte actieplannen. Stéphanie Carlier (IDLab-UGent-imec) onderzoekt hoe principes uit videogames kunnen worden toegepast om mensen gemotiveerd te houden. Samen ontwikkelen ze een app die gepersonaliseerde beweegadviezen geeft en mensen helpt om barrières te overwinnen.
Waar gaat jullie doctoraat over?
Maya: "Heel wat mensen willen graag meer bewegen, maar komen er niet toe. In mijn doctoraat overbrug ik de kloof die mensen ervaren tussen wíllen bewegen en het effectief doen. Eén manier om dit te doen, is door mensen plannen te laten maken. Plannen op maat. Want het volstaat niet om deze mensen gewoon te vertellen dat bewegen belangrijk is. Dat weten ze vaak al. Daarom werk ik aan een computertoepassing die mensen ondersteunt om goede actieplannen te maken, en hen ook begeleidt om deze plannen te realiseren. Belangrijk is dat mensen gaan nadenken over de zaken die kunnen misgaan, en zich daartegen leren wapenen. Gelukkig kan ik hiervoor samenwerken met Stéphanie."
Stéphanie: "In de gezondheidszorg gebruiken we steeds meer mobiele applicaties. Jammer genoeg werken die vaak niet goed. Heel wat mensen hebben bijvoorbeeld een fitness app op hun smartphone. Maar hoe vaak worden die daadwerkelijk geopend? In mijn doctoraat ga ik op zoek naar oplossingen. Kunnen we principes uit videogames toepassen in deze apps, zodanig dat mensen gemotiveerd geraken én blijven? Maatwerk dus. Maar dat is niet alles. Ik wil het ook eenvoudiger maken om dit soort apps te bouwen en te testen. Als computerwetenschapper heb ik echter onvoldoende kennis over de gezondheidssector. Die kennis kan ik halen bij Maya, een echte domeinexpert."
Maya: "Samen werken we naar een app toe, die mensen ondersteunt wanneer zij plannen maken om meer te bewegen. Elke ochtend geeft de app je een vijftal suggesties om meer te bewegen. De gebruikers kiezen zelf wat ze willen doen. Bovendien helpt de app hen om een aantal barrières te overwinnen. Wil je graag wandelen, maar wordt er regen voorspeld? Dan suggereert de app om zeker een paraplu mee te nemen. Of om een andere activiteit te kiezen, bijvoorbeeld om wat vaker de trap te nemen. Zo geven we mensen die er om allerlei redenen niet toe komen om te bewegen, een duwtje in de rug."
Bestaan er al geen dergelijke tools?
Stéphanie: "Er bestaan al heel wat apps. Strava, Fitbit… Maar die apps zijn vooral gericht op mensen die al gemotiveerd zijn om te bewegen. Bovendien focussen die apps sterk op het bijhouden en tracken van je bewegingen. Dat werkt niet voor iedereen. Andere apps vragen de gebruiker om heel wat gegevens in te vullen. De meeste gebruikers willen echter geen uren data ingeven."
Maya: "Enkele onderzoekers maakten al apps die mensen ondersteunen wanneer ze plannen maken. Vaak krijgen de gebruikers dan een open tekstveldje: “Vul in wat je vandaag wil gaan doen.” Hier en daar krijgen ze instructies en tips erbij. Maar die zijn vaak heel algemeen. Het is geen maatwerk. Bovendien verschilt de kwaliteit van de plannen op het einde van de rit ook enorm."
Stéphanie: "Niet iedereen heeft nood aan dezelfde soort ondersteuning. De ene persoon heeft af en toe een herinnering nodig om te blijven bewegen. Anderen hebben misschien liever dat de app hen steeds minder lastig valt. Wij gaan op zoek naar de beste manier om dit met technologie mogelijk te maken."
Maya: "Met de opkomst van ChatGPT denken mensen dat we dit probleem met artificiële intelligentie eenvoudig kunnen oplossen. Maar ons lijkt het onverstandig om gezondheidstips door een computer te laten genereren. We weten dat dit soort systemen al eens dingen kunnen verzinnen. Daarom bouwden wij een ontologie. Wij baseren ons niet op grote datasets, maar wel op de kennis die we al hebben over het motiveren van mensen."
Een ontologie? Wat is dat?
Maya: "Een ontologie is een hele slimme lijst. In ons geval vertelt die lijst precies welke vormen van beweging er allemaal bestaan, zoals voetballen, fietsen en winkelen. Het vertelt ook hoe die activiteiten gelinkt zijn (aan elkaar). Bijvoorbeeld, voetballen hoort bij sporten en winkelen hoort bij huishoudactiviteiten. De ontologie helpt ons om alles goed te begrijpen en te weten wat de mogelijkheden zijn. Dus als je een beweegactiviteit zoekt voor een bepaalde gebruiker, weet je precies waar je moet zoeken!"
Stéphanie: "Het grote voordeel is dat computers deze lijsten kunnen interpreteren. Eens je over zo’n lijst beschikt, kan je het dus voor een heleboel toepassingen gebruiken. Zo zou onze app gepersonaliseerd advies kunnen geven aan mensen die meer willen bewegen. Maar het is onze vurige wens dat mensen uit de gezondheidssector onze ontologie zullen hergebruiken voor ándere toepassingen, en verder uitbreiden waar nodig."
Appeltje, eitje, simpel karweitje?
Stéphanie: "Binnen de computerwetenschappen werken we vaak met relatief beperkte ontologieën. Toen we hieraan begonnen dachten we dan ook dat we snel klaar zouden zijn. Maar dat viel tegen. Op het eerste zicht lijkt het eenvoudig om een sport als voetbal te definiëren. Tot je de vraag stelt: “Als twee mensen een balletje trappen naar elkaar, telt dat ook?” Moeten we een onderscheid maken tussen georganiseerde sport en spontane uitingen?"
Maya: "En hoe definieer je de relaties tussen tennis, een racket, de intensiteit van de beweging…? Hoe voeg je barrières toe die mensen verhinderen om te sporten? Bij indoor tennis speelt het weer geen rol, maar bij een partijtje in open lucht kan regen een grote hindernis zijn. Die regels moesten we allemaal in de ontologie stoppen, zodat de computer er logisch mee kan redeneren. Het grote voordeel is dat je alles helder gedefinieerd hebt. Dus niet enkel: “Tennis is een racketsport,” maar ook “Tennis is een racketsport gespeeld door twee tot vier spelers, het spel duurt zo lang, enzoverder.”
We hadden gehoopt dat we een bestaande ontologie zouden kunnen hergebruiken. We deden een review van 28 ontologieën over fysieke activiteit, maar die waren allemaal heel basic. Het waren eigenlijk allemaal proof of concepts. Vaak ook masterproeven. Ze waren vaak weinig onderbouwd of omschreven. Laat staan dat ze konden toegepast worden om mensen advies te geven bij het opmaken van beweegplannen. Zo was er een hele goede ontologie met een twintigtal revalidatieoefeningen met informatie over de spiergroepen waarop ze inwerken. Bijzonder boeiend, maar weinig relevant voor ons natuurlijk."
En dus moesten jullie zelf aan de bak…
Maya: "We hebben een heel traject doorlopen. We consulteerden de literatuur. De Health Action Proces Approach (HAPA) vormde een goed framework. Daarnaast hebben we veel met domeinexperten gesproken, in binnen- en buitenland. We organiseerden brainstormsessies en workshops met sportwetenschappers, psychologen en computerwetenschappers. En we betrokken heel wat eindgebruikers tijdens focusgesprekken."
Stéphanie: "De eindgebruikers hebben ons echt verrast. We werkten met een populatie van gezonde mensen. We vroegen ons dan ook af in hoeverre hun visie van die van ons zou verschillen. Maar toen kwamen die met een heleboel specifieke verwachtingen voor onze app. Zo wilden ze heel graag tracking en grafiekjes. Ook op vlak van barrières gingen onze ogen open. We organiseerden twee fasen tijdens de focusgroepen. In de eerste fase konden mensen vrij suggesties doen. In de tweede fase vroegen we de deelnemers om uitspraken te rangschikken volgens belangrijkheid. En terwijl iedereen de mond vol had over het sociale aspect van sport en beweging in de eerste fase, bleek uit de tweede fase dat niemand dit hoog rangschikte."
Maya: "Het kan soms frustrerend zijn dat je een voorstel moet doen om funding te krijgen voor je aan onderzoek begint. Bij ons stond het dus op voorhand al min of meer vast dat we een interventie gingen doen rond het opmaken van bewegingsplannen. Maar dan organiseer je een focusgroep en je vraagt de mensen wat ze willen doen. Als die dan niet “plannen” zeggen, dan heb je wel een probleem. Want je hebt daar heel je idee op gebaseerd. Voor je het weet, willen onderzoekers enkel nog gebruikers betrekken op het eínde van het onderzoek."
Stéphanie: "Dat gaat in tegen alles waar wij vanuit onze onderzoeksgroep in geloven. Samen met Femke De Backere zetten we sterk in op design thinking. Daarin staat de gebruiker echt centraal. Het zou raar zijn om daarvan af te wijken. Ik zou het niet anders willen eigenlijk."
En het resultaat?
Maya: "Onze ontologie kan mensen gepersonaliseerd advies geven om beweegplannen op te maken én deze ook te realiseren. Op basis van 22 parameters, zoals leeftijd, gender, job en fysieke paraatheid geeft het systeem tips. Een persoon die niet zo fit is, zal bijvoorbeeld geen aanbevelingen ontvangen om intensieve sporten te beoefenen. En mensen met beperkte financiële middelen gaan we geen dure hobby’s voorstellen."
Stéphanie: "Op dit ogenblik geeft het systeem enkel aanbevelingen op basis van als-dan-relaties. Als de persoon een kantoorjob heeft, dan kunnen we misschien aanraden om de trappen te nemen op het werk. Maar nóg beter zou het worden, mochten we rekening houden met onzekerheden die eigen zijn aan de mens. Bijvoorbeeld, als het regent, dan is er ongeveer 80% kans dat deze persoon liever niet in open lucht wil bewegen. Dat brengt echter een heleboel extra ontwikkelingswerk mee. Onze ontologie zou sterk moeten uitgebreid worden. Want hoe definiëren we regen? Bewolking, miezeren, pijpenstelen regenen… Sommige activiteiten kan je doen als het miezert, andere niet. En vaak is regen niet de enige factor. Dus zouden we ook factoren zoals temperatuur, wind en daglicht in rekening moeten brengen."
Maya: "We moeten het natuurlijk wel haalbaar houden. Volgens mij is het niet nodig om alle weerfenomenen op te nemen. Het moet echter wel mogelijk zijn om de kans op regen af te stemmen op de waarschijnlijkheid om te bewegen. Misschien hoeft dit allemaal niet voor onze doelgroep. Uiteindelijk gaat het om gezonde mensen die de aanbevelingen van de WHO rond fysiek bewegen niet halen. Zij hebben misschien geen nood aan al te complexe adviezen."
Stéphanie: "En ook niet noodzakelijk alleen aan tips om te sporten. Daarom vind ik het goed dat onze ontologie ook andere bewegingsvormen meeneemt, zoals huishoudactiviteiten, tuinieren, strijken, stofzuigen en actieve verplaatsingen. Uiteraard zullen we mensen wel eens suggereren om bijvoorbeeld te padellen. Maar de kans is groter dat we hen gaan activeren door met de fiets naar de winkel te gaan, of te voet naar het werk. Dat bleek ook uit de focusgesprekken."
Wat brengt de toekomst?
Maya: "Ik zou graag twee pistes bewandelen. Enerzijds wil ik onderzoeken hoe bewegen, eten en slapen samenhangen. Zowel lichamelijk als psychologisch. Hoe beïnvloeden deze gedragingen elkaar? Wat als je na het sporten jezelf beloont met vettig eten, en daardoor nadien slechter gaat slapen? Hoe beïnvloeden onze gedachtenpatronen onze gezondheid? En andersom. Nogal wat mensen geven aan dat ze gezonder eten wanneer ze zich fysiek beter voelen. Anderzijds ben ik benieuwd hoe we onze adviezen om beweegplannen te maken kunnen aanpassen aan diverse doelgroepen. Denk aan volwassenen met autisme of adhd. We weten dat deze groepen moeilijkheden hebben met de executieve functies die nodig zijn voor het maken van plannen en de opvolging ervan. Hoe kunnen we hén op een goede manier ondersteunen?"
Stéphanie: "Mijn grote droom blijft een toegankelijke blokkendoos te ontwikkelen, met daarin bouwstenen om snel gezondheidstoepassingen en serious games te maken. Als je ziet hoeveel tijd we in dit project hebben geïnvesteerd. Tientallen domeinexperten en honderden gebruikers engageerden zich. Het moet toch mogelijk zijn om al die kennis en inzichten te hergebruiken? In mijn doctoraat ontwikkelde ik hiervoor al een theoretisch framework. Maar het zou geweldig zijn om dit ook kant en klaar te kunnen aanbieden."
Benieuwd naar andere oplossingsideeën?
Ben je op zoek naar innovatieve ideeën om plezierig door de stad te bewegen? Laat je inspireren door onze gloednieuwe databank vol leuke oplossingen, met en zonder technologie. Sommige oplossingen zijn al in gebruik, andere zijn nog maar een idee.
