Hoe bouwen we de stad van de toekomst?
Stel je eens voor: de stad van de toekomst. Hoe geef je die vorm? En welke rol speelt technologie daarin? Samen met toekomststrateeg Lien De Ruyck en professor Sidharta Gautama (UGent) zoeken we naar het Gent van morgen. Met verhalen, toekomstgeletterdheid en onzichtbare technologie. “De combinatie van het menselijke en technologische is de sleutel voor de stad van de toekomst.”
Wie is wie?
Lien De Ruyck is toekomst- en transitiestrateeg, oprichter van ELDERS en docent-onderzoeker bij LUCA School of Arts. Vanuit haar marketingachtergrond gelooft ze in de kracht van verhalen. Met hoopvolle toekomstvisies en tastbare voorbeelden zoekt ze bij ELDERS naar een regeneratieve toekomst. Een positieve toekomst van herstel en groei in plaats van verlies.
Sidharta Gautama is professor Intelligente Systemen, verbonden aan Universiteit Gent. Zijn onderzoeksteam denkt na over hoe artificiële intelligentie maatschappelijke uitdagingen kan helpen oplossen. En hoe dit samengaat met menselijke kennis en creativiteit. Een complementaire visie tussen mens en technologie.
Hoe zet de stad ons vandaag aan om te bewegen?
Sidharta: “Met een doordachte ruimtelijke ordening. Dat vertelt de walkabilityscore. Die vertelt hoe bewandelbaar een gebied in Vlaanderen is. Hoe nabij zijn bijvoorbeeld winkels, scholen en werk gelegen? Het centrum van Gent scoort hierin goed, maar deelgemeenten zoals Mariakerke en Oostakker scoren al opvallend lager. Hoe beter die mix, hoe vaker mensen wandelen. Wist je dat in een gebied met een hoge walkability de inwoners wekelijks tot 80 minuten meer wandelen? Puur door de infrastructuur en een dichte mix van functies.”
Een stimulerende omgeving dus. Hoe helpt technologie daarbij?
Sidharta: “Dankzij technologie verzamelen we meer data dan ooit tevoren. Via smartphones, crowdsourcing, sensoren ... En het laat ook toe om AI-systemen te ontwikkelen die recommendaties aan je voorstellen. Zoals RouteCoach bijvoorbeeld, door ons team ontwikkeld. Een soort Netflix voor mobiliteit. Netflix probeert met data gericht in te schatten welke films bij jou passen. Wij doen eigenlijk hetzelfde voor mobiliteit. Door de manier van verplaatsen, de reistijd en de transportkeuze van inwoners te registreren, stelt het verschillende gedetailleerde profielen op. Zo spelen we in op de concrete noden van een doelgroep. Volledig gepersonaliseerd. Of we stellen andere routes voor. Dat kiezen is belangrijk. Mensen willen keuze.”
Lien: “Zulke data zijn écht waardevol. Met technologie leg je het onzichtbare en het onbewuste bloot. Bij andere onderzoeksmethodes neigen mensen vaak naar een sociaal wenselijk antwoord. Of vergeten ze cruciale informatie. Nog een voordeel: technologie laat een versnelling toe. Onze mentale en fysieke gezondheid vandaag hebben een extra duwtje nodig. Dus ook voor actieve verplaatsingen komen deze data en tools geen seconde te vroeg. Maar steeds als hulpmiddel. Als we het hebben over technologie als klimaatoplossing, verwijs ik graag naar ‘De Tovenaar en de Profeet' van auteur Charles C. Mann. Hij heeft het enerzijds over tovenaars, zoals ecomodernisten, die geloven dat technologie alles magisch zal oplossen. En anderzijds profeten die radicale veranderingen verkondigen, zoals een wereld zonder auto’s. Maar ik geloof dat we dansers nodig hebben. Die ergens tussenin swingen. En geloven in een rol van technologie als ondersteuning.”
Hoe gaat het beleid vandaag aan de slag met die data en technologie?
Lien: “Het beleid zet technologieën in op kleine schaal. Vooral steden doen dat. Zij nemen het voortouw op het vlak van mobiliteit. Geen landen. Steden zijn de proeftuinen. Micronaties. Zo bouwde Toyota in Japan de Woven City (zie foto): een volledig duurzame stad die als levend laboratorium dienstdoet. Want op een beperkte oppervlakte ontstaan de concepten met de grootste invloed.”
Sidharta: “Klopt. Met RouteCoach werkten we ook samen met Stad Leuven. Zij gebruiken die data om knelpunten voor voetgangers, fietsers, bussen en auto’s vast te leggen. Wist je dat Leuvense fietsers vaker een kronkelpad op het kerkhof nemen dan de voorziene fietswegen? Handige info. Een volgende stap is ReVeAL. Deze tool adviseert steden over de toekomst van hun mobiliteit. Ook een soort Netflix voor steden, want het advies is gevormd via data van bestaande voorbeelden uit andere steden. E-step-deelsystemen uit Parijs kunnen zo Vlaamse steden tonen wat werkt en wat niet. Mooie voorbeelden van lokale experimenten waarop we moeten blijven inzetten. Stadslabo’s. Zo kan je deelproblematieken blootleggen zonder een hele stad te betrekken. Denk aan een leefstraat voor de veiligheid van buitenspelende kinderen. Mooi idee, maar wat met parkeergelegenheid? En minder mobiele mensen? De experimenten op microniveau laten toe om over die noden na te denken. Om zo een evenwicht te vinden op macroniveau.”
Lien, hoe helpen jouw toekomstverhalen het beleid en het technologische plaatje verder?
Lien: “We zitten midden in een verbeeldingscrisis en die valt niet te onderschatten. Kijk maar naar de filmindustrie. Genoeg beelden van apocalyptische scenario’s, waardoor we ons geen hoopvolle toekomst meer kunnen voorstellen. Daar moeten we vanaf. Door ieders inspiratie te voeden met hoopvolle, tegelijk doordachte toekomstvisies. Zo krijgen mensen een gevoel van eigenaarschap over de toekomst en kan iedereen actief meedenken. Toekomstgeletterdheid, noem ik dat. Want de menselijke intuïtie blijft relevant. Zo bouwen we wijze steden: organisch en inclusief, rekening houdend met minder mobiele doelgroepen. En vermijden we slimme steden: hyperefficiënt, maar ook hypereenzaam. Camera’s garanderen misschien veiligheid maar voelen controlerend aan. De combinatie van het menselijke en technologische is de sleutel naar de stad van de toekomst.”
Hoe ziet zo’n wijze stad er verder nog uit?
Lien: “Een wijze stad gebruikt natuurlijke systemen als inspiratiebron. En denkt op lange termijn. Vanuit overvloed, en niet vanuit schaarste. In een taal van ‘meer’, en niet van ‘minder’. Zo zette de Zweedse stad Göteborg haar regenoverlast om in een troef. Waterattracties en speelpleinen zetten de stad als dé regenhoofdstad op de kaart. Waar de publieke ruimte is aangepast aan de leefsituatie. Of waarom niet met onze eigen kinetische energie de stad verlichten? In Brazilië zijn er voetbalvelden die worden verlicht door de activiteit van de spelers zelf. Een mooi voorbeeld van omarmen en slim inzetten wat je wél hebt. Stel je eens voor dat de duizenden bezoekers op het Lichtfestival zelf de installaties doen branden? Dat zou pas vree wijs zijn.”
En voor jou, Sidharta? Hoe ziet de ideale stad eruit over pakweg dertig jaar?
Sidharta: “De stad van de toekomst is geen glimmende metropool met zelfrijdende wagens. Maar een dorp. Een plek waar warmte en interacties centraal staan. Want bewegen is niet puur functioneel. Plezierig bewegen is wandelen met een doel, een bestemming. Of ook gewoon ergens zijn, zonder te moeten. Daar spelen recreatieve en sociale gebouwen een grote rol in. Denk bijvoorbeeld aan De Krook. Een publiek gebouw zonder commercieel doel. Een pure ontmoetingsplek. Hoe gek ook, het zijn net die plekken die mensen naar buiten brengen. Doen bewegen richting hun bestemming. Hun doel. Mijn toekomstige stad staat vol met van die plaatsen.”
Wat is de rol van technologie in die stad?
Sidharta: “Technologie is onlosmakelijk verbonden aan de toekomst. Maar eerder op een onzichtbare manier. Zoals het voetbalvoorbeeld van Lien. Of zoals in Eindhoven waar een slim soort verf wordt gebruikt die het wegdek hertekent naargelang de weggebruikers en de omstandigheden: meer licht ‘s avonds, waarschuwingssignalen, glow in the dark markeringen op fietspaden ... Stel je voor dat binnenkort hele pleinen zich aanpassen aan de situatie. Ik zie zeker een toekomst in adaptieve technologieën.”
Verandert de rol van de burger in die toekomstige samenleving?
Lien: “Zeker wel. De burger moet een actieve rol toebedeeld krijgen. Via een burgerraad bijvoorbeeld. Een uitstekend middel om wijkintelligentie te stimuleren. Want de strafste ideeën komen van onderuit, van de burger zelf. De diversiteit die daaruit voortvloeit is al erg merkbaar in Gent. Maar wat als we nog een stapje verdergaan? Met eigen accenten in elke wijk. Als het ware labo’s binnen de labo’s. Want de kernoplossing is burgerschap. Of zoals Jon Alexander en Ariane Conrad in hun boek Citizens vertellen: ‘In order to survive and thrive, we must step into the Citizen Story.’”
Mooie dromen. Nu, stel dat jullie binnen dertig jaar Gentse schepen zijn, welke beleidsaanbevelingen zouden jullie dan nu al willen doorvoeren?
Sidharta: “Schaf de departementen af (lacht). Als we resultaten willen behalen, moeten we over die muren heen kijken. Samenwerken. Met een overkoepelende stadsvisie. Bovendien zijn er sterke datatools, maar te weinig mensen kennen er de mogelijkheden van. Dus denk vandaag al na over wat je met al die data wilt en kan doen. Betrek hier ook de juiste mensen bij. En houd die symbiose tussen mens en technologie in het achterhoofd. Want met data alleen komen we er niet.”
Lien: “Waarom geen schepen van Toekomst introduceren? Iemand die zich uitsluitend bezighoudt met langetermijnprojecten. Want nu verdwijnen goede ideeën na een korte legislatuur."
"Vroeger was er veel meer sprake van kathedraaldenken: je inzetten voor iets waarvan je nooit het eindresultaat zal zien. Al die middeleeuwers hebben steen per steen gezwoegd voor een kathedraal die ze nooit afgewerkt zouden zien. De Sagrada Familia in Barcelona als voorbeeld bij uitstek. Maar dat vergt empathie voor de volgende generatie. Iets wat we vandaag tekortkomen. Zo toont het NIMBY-principe (‘Not In My Backyard’) aan hoe egocentrisch we zijn geworden. Innovatie en duurzaamheid? Allemaal goed zolang het niet in je directe omgeving plaatsvindt. Verander die perceptie. Spoor mensen aan met verhaalkracht. Laat een professionele nar hoopvolle toekomstscenario's brengen en werken aan die toekomstgeletterdheid. Zo creëer je een draagvlak. Zo bouwen we aan een joyfull future.”
Benieuwd naar de toekomst door de ogen van andere experten? Welke dromen hebben zij om plezierig te bewegen doorheen de stad? Comon ging in gesprek met onderzoekers, beleidsmakers en andere experten die werken rond technologie, beweging, mobiliteit... over hun visie op hoe we de toekomst samen kunnen maken hier in Gent. Laat je inspireren!
